در مقاله پیش رو که حاصل تلاش های محققان متعدد است با رویکردی علمی و آکادمیک با ویژگی های فیزیکی و شیمیایی زرشک بی دانه قرمز (Berberis vulgaris) و زرشک وحشی (Berberis Integerrima) آشنا می شوید. این مقاله به همت سرکار خانم مهندس هاجر حاجی پور، کارشناس ارشد مهندسی شیمی صنایع غذایی گردآوری شده و با کمی اصلاحات در جهت افزایش درک عمومی در اختیار شما قرار می گیرد.

چکیده

زرشک تا کنون به عنوان یک محصول قابل فرآوری با قابلیت مصرف تازه خوری به دنیا معرفی نشده است به عبارت دیگر شناختی که کشور ما از زرشک بی دانه و روش مصرف آن دارد با شناخت سایر کشورها از این گیاه متفاوت است. در ایران همه ساله و فقط در هنگام فصل برداشت در شهرهای بزرگ خراسان و تاحدودی تهران و سایر شهرهای بزرگ میوه زرشک به صورت تازه و میزان محدود عرضه می شود و در بقیه فصول به صورت خشک و به عنوان یک افزودنی برای غذاهای سنتی یا به منظور تزیین غذا یا دسر مصرف می گردد.

در این مطالعه ابتدا ترکیب شیمیایی زرشک بی دانه ایرانی (Berberis Vulgaris) آورده شده و با سایر گونه های موجود در کشورهایی همچون ترکیه، هند و چین مقایسه شده است. سپس خواص و تاثیرات آن روی سلامتی انسان و انواع بیماری ها بحث خواهد شد.

مقدمه

درختچه زرشک ایرانی گیاهی است که در مقابل خشکسالی ، کم آبی وتنش های محیطی مقاوم است و همین خصوصیت، زرشک بی دانه را برای کاشت در منطقه خراسان جنوبی با شرایط اقلیمی خشک مناسب می سازد.[۱]  زرشک بی دانه (berberis vulgaris)  درختچه ای است با ۲٫۵ متر ارتفاع که میوه هایی به رنگ قهوه ای مایل به قرمز و یا قهوه ای تیره دارد. میوه این درخت به صورت حبه هایی با طول ۸-۱۰ میلی متر هستند. این درختچه در بیشتر شهرهای خراسان جنوبی مانند بیرجند، قاین، گناباد، طبس و کاشمر کشت می شود. [۲]

قابل ذکر است باتوجه به تغییرات اقلیمی در سال های اخیر و کاهش بارندگی ها، کشاورزان در سراسر ایران به درختچه زرشک بی دانه علاقمند شده اند و در سال جاری، سال ۱۴۰۰ خورشیدی، در بیش از ۲۵ استان کشور محصول زرشک هم در اراضی دیم و هم در بصورت کشت آبی، وجود دارد.

میوه درخت  زرشک بی دانه سبب تقویت کبد و قلب شده، از خونریزی های مزمن جلوگیری می کند. باعث کاهش کلسترول بد خون،کاهش تری گلیسیریدها و تنظیم فشار خون  و تصفیه خون می گردد. به از بین رفتن بیماری هایی چون سنگ کلیه، سرطان روده بزرگ، سرطان پروستات  کمک می کند و در درمان بیماری های عصبی موثر است. [۲]

در بیماران با فشار خون بالا، مصرف عصاره ی  1 گرم از میوه ی زرشک خشک، به میزان ۵ بار در روز به برطرف شدن بیماری فشار خون بالا  کمک می کند. ترکیبات فنلی موجود درعصاره ی زرشک بی دانه (Berberis Vulgaris) باعث افزایش فعالیت کانال های پتاسیم شده و همین امر باعث کاهش فشار خون می گردد.  (کانال های پتاسیم روی غشای سلولی موجودات زنده وجود دارند و در تنظیم جریان الکتریکی داخل سلول مشارکت دارند. )[۳]

ترکیب شیمیایی زرشک بی دانه

خواص فیزیک و شیمیایی دو گونه زرشک ایرانی Berberis Integerrima ، Berberis Vulgaris در جدول شماره یک آمده است. [۲]

 

گونه Berberis Vulgaris زرشک بی دانه است و به عنوان زرشک پلوئی هم شناخته می شود و گونه Berberis Integerrima دو یا سه دانه دارد و بیشتر برای آبگیری استفاده می شود. [۲]

همانطور که در جدول ۱ مشاهده می شود. مقادیر خاکستر(ash)، چربی(fat)، فیبر(fiber)، پروتئین (protein) در گونه B. Integerrima ، نسبت به گونه B. vulgaris ،  بیشتر است که این تفاوت به وجود دانه در میوه ی B. Integerrima نسبت داده می شود.

میزان خاکستر نشان دهنده ی درصد مواد غیرآلی باقیمانده بعد از سوزاندان کامل مواد آلی است. میزان خاکستر به شرایط آب و هوایی و محیط زیست بستگی دارد. [۲]

محتوای چربی دو گونه زرشک به این صورت است: در Berberis Vulgaris برابر با ۰٫۶۱ و در Berberis Integerrima برابر با ۲٫۹۶ درصد می باشد. چربی ها منبع مهم انرژی و تامین اسیدهای چرب ضروری بدن می باشند. Linoleic acid, Palmitic acid, oleic acid  مهمترین اسیدهای چرب موجود در میوه ها هستند. Linoleic acid یکی از اسیدهای چرب ضروری بدن است که به صورت طبیعی در بدن انسان تولید نمی شود و باید توسط مواد غذایی تامین شود. کمبود این اسید چرب باعث خشکی و ریزش مو و تاخیر در التیام زخم ها می شود.  [4]

میزان فیبر اندازه گیری شده در گونه B. Integerrima برابر با ۱۲٫۰۱ و در گونه B. vulgaris برابر با ۲٫۶ درصد است. فیبرهای خوراکی اثرات سودمندی را روی سلامتی انسان دارند، مانند کاهش اثرات سستی و بی حالی، و کاهش میزان کلسترول و قند خون. همچنین فیبرها از بیماری های مزمن و بیماری هایی که سبب تخریب سلول ها می شوند، جلوگیری می کند. [۲]

مقدار پروتئین در گونه B. Integerrima برابر ۰٫۵۰ و در گونه B. vulgaris برابر با ۰٫۱۲ درصد است. پروتئین یک منبع مهم تامین انرژی و تامین اسید آمینه های ضروری بدن است. ولی میزان پروتئین در میوه ها زیاد چشم گیر نیست. [۲]

گونه B. Integerrima به دلیل وجود ۱ تا سه دانه در میوه ی خود، مقادیرAsh, fat, fiber, protein بالاتری دارد. با برداشتن و جدا کردن این دانه ها نتایج تغییر می کند. نتایج به این صورت خواهد بود. ash= 1.3803 ± ۰٫۰۰۰۲, fat= 1.6970 ± ۰٫۰۲, fiber= 9.7399 ± ۰٫۰۷۶۵ , protein= 1.3707 ± ۰٫۰۰۸٫ [۲]

مقدار reducing sugar اندازه گیری شده برابر با ۸٫۸۴ درصد (B.Integerrima) و ۶٫۶۷ درصد (B. Vulgaris) است.  Total sugar برابر ۱۳٫۸(B.Integerrima) و برابر با ۹٫۴۸ درصد (Berberis Vulgaris) است. قند ها نقش مهمی در طعم و بافت مواد غذایی دارند. [۲]

Reducing sugar به دلیل داشتن گروه آلدئیدی در واکنش های اکسایش- کاهش شرکت می کنند. تقریبا تمامی مونو ساکاریدها مانند گلوکز، گالاکتوز، فروکتوز، مانوز جزء دسته reducing sugar  می باشند. گروه آلدئیدی در ساختار reducing sugar با دادن اتم هیدروژن به گروه کربوکسیلیک، اکسید می شود. همین امر باعث جلوگیری از اکسایش ویتامین ث شده و به حفظ پایداری این ویتامین کمک می کند. به دلیل این خاصیت مهم از این نوع هیدروکربن ها به عنوان نگهدارنده ای جهت حفظ محتوای ویتامین ث استفاده می شود.[۵]

 

درصد اسیدیته در دو نوع میوه برپایه مالیک اسید (malic acid) سنجیده شده است که برابر با ۲٫۶ در B. integerrima و برابر با  2.62  درصد در Berberis vulgaris می باشد. PH  نیز در گونه B. integerrima برابر با ۳٫۱۶۰ و در گونه B. vulgaris برابر با ۳٫۰۶۰ می باشد.

درجه Brix (Total soluble solid) برابر با ۱۷٫۳۳ درصد (B. integerrima) و ۱۱٫۱۶ در صد (B. vulgaris) است. این فاکتور نشان دهنده رسیدگی و بلوغ میوه می باشد. جامدات محلول در میوه ها شامل کربوهیدرات ها، اسیدهای آلی، لیپیدها و ترکیبات معدنی می باشند و قندها مهمترین ترکیب جامدات محلول می باشند. [۲] میزان بالای TSSو  PH میوه را برای استفاده در فرایند آبگیری مناسبتر می کند. [۴]

مقادیر Brix, PH, acidity بسته به گونه میوه و ژنتیک آن، آب و هوای منطقه، شرایط رشد و پرورش گیاه و همچنین زمان برداشت محصول تغییر می کند. بالاتر بودن این  فاکتورها  در فرآیند آبمیوه گیری بسیار با اهمیت است. [۴]

تاخیر در زمان برداشت، همچنین روش برداشت به صورت بریدن شاخه، باعث کاهش دانسیته (bulk density) و بهبود ویژگی های کیفیتی بافت، رنگ، طعم شیرینی میوه زرشک می شود. (میوه های با دانسیته کم، از نظر ظاهری بیشتر پف کرده هستند و حجم بیشتری دارند.) [۶]

 

برخی از خواص شیمیایی میوه زرشک در مناطق مختلف جهان در جدول -۲ با یکدیگر مقایسه شده است.[۲]

ترکیبات فنلی (phenolic compound) و آنتوسیانین ها (anthocyanins) و ویتامین ث(ascorbic acid) جزء ترکیبات آنتی اکسیدانی زرشک هستند که تاثیر فراوانی در درمان انواع اختلالات و بیماری ها در بدن دارند.

 

خواص آنتی اکسیدانی ترکیبات فنلی زرشک بی دانه 

پلی‌فنول‌ها (polyphenols) دسته‌ای از مواد شیمیایی هستند که به‌طور طبیعی در گیاهان وجود دارند. بیش از ۵۰۰ پلی‌فنول منحصربه‌فرد در طبیعت وجود دارد. این مواد شیمیایی در مجموع باعنوان مواد شیمیایی گیاهی (phytochemicals) شناخته می‌شوند.

ترکیبات فنلی موجود در میوه ها، خواص ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی خیلی خوبی دارند. میزان ترکیبات فنلی  به میزان بلوغ، آب و هوای محیط کشت، تنوع ژنتیکی، شرایط نحوه برداشت و نگهداری میوه پس از برداشت، بستگی دارد. [۷]

میزان ترکیبات فنلی موجود در گونه های زرشک بومی ایران مانند B. integerrima برابر با ۸۵۳۰ mg و در گونه Berberis vulgaris برابر با ۳۴۵۰ mg در ۱۰۰ g از میوه زرشک تازه است. [۲]

مقدار Total phenolic compounds (ترکیبات فنلی) در یک گونه از زرشک وحشی در ترکیه به اندازه ۷۸۹٫۳۲ mg در ۱۰۰ g از میوه تازه اندازه گیری شده است. [۸]

مقدار ترکیبات فنلی موجود در یک گونه از زرشک بومی هندوستان برابر با ۴۱۰ mg در ۱۰۰ g  میوه تازه می باشد. [۹]

آنتی اکسیدان ها با خنثی کردن رادیکال های آزاد نه تنها در درمان بیماری های قلبی- عروقی و حمله های قلبی، که درجلوگیری از رشد تومورهای سرطانی هم موثر هستند. علاوه بر این از دیواره ی غشای سلولی هم محافظت می کنند. [۱۰]

پلی فنل ها یک دسته ی مهم از ترکیبات فنلی هستند که در متابولیسم های ثانویه گیاهان تولید می شوند. این دسته از ترکیبات شیمیایی میوه ها، توانایی خیلی خوبی در شکستن واکنش های زنجیره ای رادیکال های آزاد دارند و به عنوان آنتی اکسیدان های خیلی خوبی مطرح می باشند. [۷]

تاثیر پلی فنل ها بر روی سلامتی انسان به دلیل دو خاصیت مهم این گونه از ترکیبات است:

• جلوگیری از فعالیت آنزیم هایی چون Xanthine oxidase, Aldose reductase
• فعالیت آنتی اکسیدانی: از ترکیبات مغذی موجود در غذاها مانند Vitamin C , Carotenoids و آنزیم های گوارشی در مقابل اکسیداسیون توسط رادیکال های آزاد، محافظت می کنند. [۷]

جلوگیری از فعالیت رادیکال های آزاد نیتریت(NO)

NO به دلیل اینکه الکترون های جفت نشده دارند، رادیکال آزاد می باشند. این نوع از رادیکال های آزاد در بدن انسان به دلیل دخالت در یک مجموعه از فعالیت های فیزیولوژیک، مضر تشخیص داده شده اند، مانند: اختلال در کنترل فشار خون و شل شدن ماهیچه ها (relaxing muscle)، اختلال در انتقال سیگنال های عصبی و تجمع پلاکت ها. [۱۰]

ترکیبات فنلی به دلیل داشتن خاصیت اکسایش- کاهش (redox property) در واکنش های شیمیایی شرکت می کنند و با دادن اتم هیدروژن به رادیکال های آزاد نیتریت، به صورت یک reducing agent(عامل کاهش یافته) عمل کرده و این رادیکال های آزاد را خنثی می کنند.

بنابراین ترکیبات فنلی از پتانسیل خوبی برای بازدارندگی در مقابل رادیکال های آزاد نیتریت برخوردار هستند. که در این مورد زرشک تازه توانایی آنتی اکسیدانی بیشتری نسبت به زرشک خشک دارد. [۱۰]

جلوگیری از اکسیداسیون لیپیدها (Lipid peroxidation)

لیپیدها و اسیدهای چرب غیر اشباع موجود در دیواره ی سلول ها توسط رادیکال های آزاد اکسیژن (reactive oxygen) اکسید شده و غشای سلولی را تخریب می کنند. این امر باعث ایجاد بی نظمی های حاد و مزمن در بدن شده و اختلالاتی را به دنبال خواهد داشت. [۱۱]

ترکیبات فنلی به دلیل داشتن گروه هیدروکسیل قادر به خنثی کردن رادیکال های آزاد اکسیژن هستند و به همین دلیل از اکسیداسیون لیپیدها جلوگیری می کنند. ترکیبات فنلی موجود در میوه ها  مانند هسته انگور به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی، در روغن ها برای جلوگیری از اکسیداسیون اسید های چرب استفاده می شوند. [۱۰]

جلوگیری از فعالیت رادیکال های آزاد اکسیژن super oxide (SO)

SO نوعی از رادیکال های آزاد هستند که یک محصول جانبی ازتنفس سلولی بوده و بسیار سمی هستند. تاثیر ترکیبات فنلی برای از بین بردن این رادیکال ها از آنتی اکسیدان های مصنوعی بیشتر است. [۱۰]

 SOD آنزیمی است که در بدن انسان وجود دارد و رادیکال های SO(O₂^–) را تبدیل به مولکول معمولی اکسیژن (O2)می کند. ولی بر اثر عواملی این آنزیم نمی تواند به درستی عمل کرده و رادیکال های آزاد SO را از بین ببرد در نتیجه غلظت این نوع رادیکال ها در بدن زیاد می شود و باعث بروز بیماری هایی چون سرطان کبد، مشکلات عضلانی و چشمی می گردد. [۱۲]

ترکیبات فنلی موجود در عصاره زرشک ایرانی مانند Flavonoids (مخصوصا اگر به صورت تازه مصرف گردد) تاثیر مطلوبی بر روی غیر فعال کردن رادیکال های آزاد SO دارد. [۱۰]

 

قدرت آنتی اکسیدانی ترکیبات فنلی(reduction power)

سریع ترین و بهترین روش برای اندازه گیری قدرت آنتی اکسیدانی ترکیبات، iron reduction است و یک شاخص برای اندازه گیری قدرت آنتی اکسیدان هاست. در آنتی اکسیدان هایی که این شاخص در آنها بالاست یعنی توانایی زیادی در خاتمه دادن واکنش های زنجیره ای رادیکال های آزاد دارند. حضور ترکیبات polyphenol در زرشک بی دانه ایرانی باعث افزایش reduction power  می گردد. قدرت آنتی اکسیدانی زرشک بی دانه خشک ایرانی برابر با ۰٫۳۷۱ و زرشک بی دانه تازه ایرانی برابر ۰٫۲۹۹ است. [۱۰]

قدرت آنتی اکسیدانی یک نمونه زرشک هندی (Nilgiri Barberry)برابر با ۰٫۷۵۴ است. قدرت آنتی اکسیدانی BHT (آنتی اکسیدان مصنوعی) برابر با ۱٫۰۲۲ است. [۹]

 

آنتوسیانین ها(Anthocyanin) در زرشک بی دانه، Berberis Vulgaris-Berberis Integrrima

آنتوسیانین ها جزء ترکیبات فنلی می باشند که در متابولیسم ثانویه گیاهان تولید می شوند. همچنین مهمترین نوع رنگدانه های خوراکی محلول در آب می باشند که بستگی به مقدار PH در رنگ های مختلف دیده می شود. در PH<2 به رنگ قرمز است و با افزایش PH رنگ های آبی و بنفش نمایان می شوند. [۷]

میزان آنتوسیانین (Total anthocyanin)در گونه زرشک ایرانی B. Integerrima برابر با        183.51 mg بر مبنای     (delphinidin-3-glucoside)در ۱۰۰ g از زرشک تازه است و در گونه Berberis vulgaris برابر    14.8 mg بر مبنای  (pelargonidin-3-glucoside)  در ۱۰۰ گرم از زرشک تازه است. [۲]

میزان آنتوسیانین در زرشک وحشی مناطق ترکیه برابر با ۹۳۱٫۰۵ mg در یک کیلوگرم از میوه ی تازه است. [۸]

آنتوسیانین ها، آنتی باکتریال هستند و از چسبیدن باکتری ها به مجاری اداری جلوگیری کرده و مانع از عفونت های ادراری می شوند. همچنین به صورت عوامل ضد التهاب و ضد جهش عمل کرده و در سلامت سیستم قلب و عروق مفید می باشند. آنتوسیانین ها به دلیل تنظیم نفوذپذیری دیواره مویرگ ها (vascular permeability) به عنوان ویتامین P شناخته می شوند، و در مقابل هپاتیت A, B  مصونیت ایجاد می کنند. همچنین ترکیبات آنتوسیانین به دلیل داشتن گروه های هیدروکسیل در فرمول مولکولی خود، آنتی اکسیدان های خیلی خوبی به شمار می روند. گروه های هیدروکسیل با یون های فلزی (Fe,Cu) واکنش می دهند (chelation  effect)      [7]

افزایش یون آهن در بدن می تواند سبب بروز اختلاتی مانند افسردگی گردد[۱۳]همچنین یون مس به عنوان یک عامل مهم در تنظیم حالات روحی افراد عمل می کند و تغییرات آن  باعث بروز افسردگی و به هم ریختن حالات روحی می گردد. [۱۴] تحقیقات نشان داده اند که افزایش یون های آهن و مس در خون باعث افزایش مرگ و میر ناشی از انواع سرطان می شود. [۱۵]

آنتوسیانین ها به دلیل جلوگیری از فعالیت آنزیم α-glucosidase در روده، مانع از جذب گلوکز شده و باعث کاهش قند خون می شود. بنابراین این ترکیب در جلوگیری از دیابت نوع ۲ نیز موثر خواهد بود. [۷]

ویتامین ث (Ascorbic acid)

میزان ویتامین ث (ascorbic acid) موجود در زرشک بی دانه ایرانی در جدول پایین با سایر میوه ها مقایسه شده است. همانطور که در جدول مشاهده می شود، میزان ویتامین ث موجود در زرشک بی دانه ایرانی ، Berberis Vulgaris نسبت به مرکبات قابل تامل است. بسته به زمان برداشت محصول و نحوه برداشت و نگهداری آن، مقدار ویتامین ث تغییر می کند.[۱] میزان ascorbic acid موجود در زرشک بومی ترکیه برابر با ۲۵۶ mg در یک کیلوگرم از میوه تازه گزارش شده است. [۸]

ویتامین ث نقشی محوری در تولید کلاژن در بافت های بدن دارد، به همین دلیل وجود ویتامین ث برای رشد و محافظت انواع بافت های بدن مانند استخوان ها، لثه، دندان ها، عروق خونی و رباط ها، مفید و ضروری می باشد. همچنین ویتامین ث یک آنتی اکسیدان خیلی خوب است. میزان مصرف روزانه ویتامین ث در بزرگسالان ۶۵-۹۰ mg در روز می باشد. [۵] ، باتوجه به نتایج جدول بالا این مقدار ویتامین ث، با مصرف حدود ۱۰۰ گرم میوه تازه زرشک بی دانه محقق می شود.

ویتامین ث بسیار ناپایدار است و به سرعت اکسید می شود و نگهداری آن در میوه های تازه کمی دشوار است. ساختارL- ascorbic acid نا متقارن است و با داشتن ۴ گروه هیدروکسیل، قطبی بوده و بنابراین حلالیت بالایی در آب دارد. در حضور آب و با افزایش دما، شرایط برای اکسیداسیون  L- ascorbic acid فراهم شده و غلظت این ویتامین کم می شود. پس دماهای پایین برای نگهداری ویتامین ث مفید تر می باشد. همچنین جنس ظرفی که آبمیوه در آن نگهداری می شود، بر پایداری و غلظت این ویتامین موثر است. وجود برخی از قندها مانند گلوکز و لاکتوز(Reducing sugar) نیز باعث افزایش ماندگاری ویتامین ث می گردد.    [5]

ترکیب مواد معدنی ‌Berberis Vulgaris ,Berberis Integrrima

مواد معدنی موجود در دو گونه زرشک ایرانی Berberis Integerrima, Berberis Vulgaris در جدول زیر آمده است. این مقادیر با زرشک بومی مناطق ترکیه مقایسه شده است. [۲]

کلسیم (Ca)یک عنصر ضروری برای رشد استخوان ها و دندان هاست و در عملکرد سیستم عصبی موثر است. منیزیم(Mg)  در فعالیت  کو فاکتور های آنزیم ها مفید بوده و از بروز بیماری های قلبی و سکته قلبی جلوگیری می کند. عناصر آهن، روی، منگنز و مس (Fe, Zn, Mn, Cu) جزء ریز مغذی های موجود در بدن هستند. روی یک عنصر مهم در سیستم ایمنی بدن است و منگنز باعث فعال شدن آنزیم هایی می شود که از سلول ها در برابر رادیکال های آزاد محافظت می کنند، و باعث تنظیم گلوکز خون می شود. ترکیب معدنی میوه های مختلف به خاک و شرایط آب و هوایی منطقه کشت، بستگی دارد. [۴]

نتیجه گیری

مطالعاتی که تا کنون در مورد خواص میوه های مختلف از جمله زرشک بی دانه ایرانی صورت گرفته است، در تحقیق حاضر مرور گردید، و موارد مختلف با یکدیگر مقایسه شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که زرشک بی دانه ایرانی با داشتن مواد مغذی مختلف می تواند در بهبود انواع بیماری های قلبی عروقی، دیابت، فشار خون، انواع سرطان ها، اختلالات کبدی و حتی درمان امراض روحی روانی موثر باشد. همچنین مقدار ترکیبات فنلی و ویتامین ث موجود در زرشک بی دانه ایرانی در مقایسه با انواع زرشک وحشی در مناطق دیگر جهان، قابل تأمل می باشد.

یکی از اهداف این مجموعه، توسعه شناخت جامعه نسبت به محصول زرشک بی دانه ایرانی یا همان Berberis Vulgaris است که سال ها است بصورت عمده در استان خراسان جنوبی کاشته می شود و محل کسب درآمد بخش بزرگی از بافت جمعیتی این منطقه است. محصولات متنوعی را می توان بر پایه زرشک بی دانه تهیه کرد، اما متاسفانه تلاش هایی که تاکنون در این خصوص صورت گرفته به نتیجه ملموس منجر نشده است. در مقاله ای دیگر در همین وب سایت با عنوان «زرشک، یاغوت سرخ قهستان که مغفول تلاش های ما ایرانی ها مانده و دنیایی محروم از خواص بی نظیر سلامت افزای اون هستن» به بیان دغدغه های من بعنوان یک فعال حوزه زرشک پرداخته شده است.

 

منابع

1. Alemardana,, W. Asadib, M. Rezaeic, L. Tabrizia, S. Mohammadia. Cultivation of Iranian seedless barberry (Berberis integerrima ‘Bidaneh’): A medicinal shrub. Industrial Crops and Products 50 (2013) 276– ۲۸۷

 

2. Berenji Ardestani, M. A. Sahari, M. Barzegar and S. Abbasi. Some Physicochemical Properties of Iranian Native Barberry Fruits (abi and poloei): Berberis integerrima and Berberis vulgaris.  Journal of food and pharmaceutical science 1 (2013) 60-67

 

3. Mohammad Fatehi and et al. A pharmacological study on Berberis vulgaris fruit extract. Journal of Ethno pharmacology 102 (2005) 46–۵۲٫

 

4. Linghong Liang, Xiangyang Wu, Maomao Zhu, Weiguo Zhao,¹ Fang Li, Ye Zou, and Liuqing Yang. Chemical composition, nutritional value, and antioxidant activities of eight mulberry cultivars from China. Pharmacognosy Magazine . 2012 Jul-Sep; 8(31): 215–۲۲۴٫

 

5. Noor Albusta, Manal Ali. The Effect of Different Storage Conditions and Sugar Additives on the Vitamin C concentration of Fresh Orange Juice. European Journal of Research (2017), 68-86.

 

6. Alavi, S.M. Mazloumzadeh. Effect of harvesting and drying methods of seedless barberry on some fruit quality. Journal of the Saudi Society of Agricultural Sciences (2012) 11, 51–۵۵٫

 

7. Svarcova, J. Heinrichb, K. Valentova. BERRY FRUITS AS A SOURCE OF BIOLOGICALLY ACTIVE COMPOUNDS: THE CASE OF LONICERA CAERULEA. Biomed Pap Med Fac Univ Palacky Olomouc Czech Repub. 2007, 151(2):163–۱۷۴٫

 

8. Akbulut, M.; Calisir, S.; Marakoglu, T.; and Coklar, H. Some physicomechanical and nutritional properties of Berberis vulgaris L. fruits. Journal of Food Process Engineering. 32, 479-511.

 

 

9. Sasikumar, J. M., 1Maheshu, V., 1Smilin, A. G., 2Gincy, M. M. and 3Joji, C.  Antioxidant and antihemolytic activities of common Nilgiri barberry (Berberis tinctoria ) from south India.  International Food Research Journal 19(4): 1601-1607 (2012).

 

10. SHARIFI1 and L. POURAKBAR. The Anti-Radical Properties of Phenolic Compounds of Dry and Fresh Barberry (Berberis Integerrima × Vulgaris). Biomedical & Pharmacology Journal Vol. 9(3), 1139-1146 (2016)

 

11. J Garcia ¹ , A. J Rodríguez-Malaver, N. Peñaloza. Lipid peroxidation measurement by thiobarbituric acid assay in rat cerebellar slices. Journal of Neuroscience Methods (2005), 144 (1) 127-135

 

12. L. Muller , M. S. Lustgarten , Y. Jang ,A. Richardson , H. V. Remmen. Trends in oxidative aging theories. Free Radical Biology & Medicine 43 (2007) 477–۵۰۳

 

13. Richardson, A.-L. M Heath, J. J Haszard, M. A Choukri. Higher Body Iron Is Associated with Greater Depression Symptoms among Young Adult Men but not Women: Observational Data from the Daily Life Study. Nutrients (2015) 7(8):6055-6072

 

۱۴٫  Jia Xu, Kaiwu He, Kaiqin Zhang, Chao Yang, Lulin Nie, Ding Dan, Jianjun Liu, Chang-E. Zhang ,1 and Xifei Yang.  Low-Dose Copper Exposure Exacerbates Depression-Like Behavior in ApoE4 Transgenic Mice. Oxidative Medicine and Cellular Longevity. Volume 2021, 20 pages

 

15. Tiejian Wu, Sempos, J. Freudenheim, P. Muti, E. Smit. Serum iron, copper and zinc concentrations and risk of cancer mortality in US adults. Annals of epidemiology (2004), Pages 195-201