ثبت اختراع و مالکیت صنعتی

مالکیت صنعتی، مفهومی نوین در توسعه اقتصادی -قسمت اول

امروز در دنیای تجارت و کسب  و کار با توسعه ارتباطات، رشد سریع ایده ها ، رشد نوآوری به حدی رسیده که شاهد هستیم یک شرکت در کمتر از یک سال بعد از ظهور تکنولوژی خود به مرحله ای از رشد می رسد که می تواند رقبای دیرینه و با سابقه خود را پشت سر بگذارد. اما آیا مزیت این شرکت های نوظهور محدود به سرمایه های مادی می باشد؟ چیزی که به این شرکت ها قابلیت رشد سریع و انحصاری می دهد در دسته جدیدی از مالکیت شامل مالکیت های معنوی یا فکری (Intellectual Property)  جای می گیرد.

مالکیت های معنوی  خود به دو دسته بزرگ “مالکیت های ادبی هنری”  همان کپی رایت، Copy Right و ” مالکیت های صنعتی “ (Industrial Property) تقسیم می شوند.

برای درک بهتر مساله، چند نمونه از بارزترین و شناخته شده ترین مصادیق مالکیت های صنعتی در حال حاضر را مثال می زنیم.

یکی از مصادیق مالکیت معنوی که در دسته مالکیت های صنعتی قرار می گیرد، اختراع است، یکی از معروف ترین اختراعاتی که امروزه در همه خانه ها یافت می شود، شکل پیشرفته اختراع شماره US223898A  به تاریخ ۱۸۷۹/۱۱/۴ با عنوان لامپ الکتریکی می باشد، توماس ادیسون بیش از ۱۰۰۰ اختراع به ثبت رسانده و اختراع لامپ الکتریکی شاید معروف ترین اختراع او باشد. مدت حمایت این اختراع ۲۰ سال بعد از ثبت آن به پایان رسیده و هم اکنون در قلمرو مالکیت عمومی (Public Domain) قرار دارد.

یکی از شناخته شده ترین و پرکاربردترین مصادیق در دسته مالکیت صنعتی ،‌ نشان های تجاری یا همان برند ها می باشد. یک برند که به درستی پایه گذاری شده باشد می تواند جزء با ارزش ترین دارایی های یک شرکت باشد. برندها دسته بندی متنوعی دارند که در مطالب دیگری به شرح دقیق تر این بخش با اهمیت مالکیت صنعتی خواهیم پرداخت.  بر اساس آخرین دسته بندی مجله Forbs،  با ارزش ترین برند، در حال حاضر متعلق به کمپانی Apple می باشد که ارزش تقریبی آن با ۸ درصد رشد نسبت به سال گذشته بالغ بر ۱۸۳ میلیارد دلار و دومین کمپانی این لیست شرکت Google با ارزش تقریبی ۱۳۲ میلیارد دلارمی باشد که نسبت به سال گذشته، ۳۰ درصد رشد داشته است.

با ارزش ترین برند صنایع غذایی جهان متعلق به کمپانی Coca Cola ، با ارزش تقریبی ۵۷ میلیارد دلار می باشد که نسبت به سال گذشته تنها ۲ درصد رشد داشته است. رکورد های ثبت علامت کمپانی کوکاکولا در پایگاه جهانی مالکیت معنوی بیش از ۱۹۰۰ رکورد می باشد و در بیش از ۱۵۰ کشور دنیا به ثبت رسیده و این کمپانی پر رنگ ترین حضور را در سراسر جهان دارا می باشد. سبد تولیدات این کمپانی بسیار تنوع پیدا کرده و برند های دیگر مانند Fanta ، Sprit از دیگر نمونه های محصولات این کمپانی می باشد. دهمین برند ثبت شده در ایران برند کوکاکولا بوده که در سال ۱۳۰۵ به ثبت رسیده است و این کمپانی بیش از ۲۵ رکورد ثبت برند تنها در ایران دارد.

با ارزش ترین برند خودرو سازی دنیا متعلق به کمپانی ژاپنی TOYOTA‌ با ارزش تقریبی ۴۵ میلیارد دلار می باشد که نسبت به سال گذشته بیش از ۹ درصد رشد داشته است. برخلاف عمر یک اختراع که تنها ۲۰ سال می باشد، مالکیت یک برند می تواند مادام العمر باشد و برند ها در کشورهای توسعه یافته به اندازه ای اعتبار دارند که در دریافت تسهیلات بانکی و در مواردی که نیاز به وثایق باشند مورد اقبال تأمین کنندگان مالی قرار می گیرند. اعتبار برند یک شرکت می تواند متأثر از عوامل بسیاری از جمله تعداد اختراعات غیر منقضی شده آن شرکت، میزان گردش مالی سالیانه شرکت و نرخ رشد شرکت باشد.

نکته مهم درخصوص ارزش این برند ها این است که ، این ارقام صرفا ارزش خود برند بوده و این برند نیز از دارایی های شرکت می باشد. بعنوان نمونه اگر کارخانه های تویوتا در سرتاسر دنیا به هر دلیلی نابود گردند، با وجود اعتبار برند خود می توانند به سرعت به بازار رقابت بازگردند.

در ادامه این مقاله به معرفی جامع تر مصادیق مختلف مالکیت صنعتی خواهیم پرداخت:

اختراع

گواهینامه ثبت اختراع یا پتنت(Patent) یک حق انحصاری برای یک محصول یا یک فرآیند به فرد/افراد مخترع از طرف یک دولت اعطا می شود که این اختراع یک راه حل فنی جدید برای حل یک مشکل یا مسئله پیشنهاد می کند. گرچه سیستم های اولیه ثبت یک اختراع را نمی توان به کشور خاصی منسوب کرد، عموما این گونه به نظر می رسد که اولین سیستم غیر رسمی ثبت اختراع در ایتالیای زمان رنسانس رواج داشته است که از شیشه کاران برای حفظ اسرار و مهارت های شغلی آنها در مقابل کارگران محلی به سراسر اروپا معرفی شده است.

اولین گواهی ثبت اختراع در سال ۱۴۴۹ به جان اوتینام برای روش ساخت شیشه که قبل از آن در انگلستان شناخته نشده بود، با انحصار ۲۰ ساله اعطا شد. در مقابل این انحصار او می بایست روش خود را به شیشه کاران انگلیسی می آموخت . این روش انتقال اطلاعات به تدریج در سراسر دنیا رواج پیدا کرد و لزوم تدوین کنواسیون های بین المللی برای متحدالشکل کردن و افزایش ضمانت اجرایی در قوانین درباره حق اختراع برای حمایت از اختراعات احساس شد، چرا که پیش از تدوین این قوانین، مخترعین در نقاط مختلف دنیا از معرفی اختراعات خود امتناع می کردند،‌ چراکه در صورت نبود قوانین و حمایت مناسب اختراعات می توانستند مورد سوء استفاده قرار گیرند.

بر اساس قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علایم تجاری ایران مصوب سال ۱۳۸۶، اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده خاص را ارایه می کند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آن حل می نماید.

یک نوآوری برای اینکه اختراع بر شمرده شود باید سه ویژگی اصلی زیر را داشته باشد، جدید بودن، حاوی گام ابتکاری بودن و در برداشتن کاربرد صنعتی و یک شرط برای احراز مالکیت انحصاری بر اختراع ، افشای کامل و موثر اختراع می باشد.

فرایند ثبت اختراع در ایران قبلا بصورت اعلامی بوده برای بررسی ادعاهای مخترع بررسی شرایط ماهوی انجام نمی گرفته است و تنها در صورت موجود نبودن نمونه مشابه برای یک اظهانامه ثبت اختراع ، گواهینامه ثبت اختراع صادر می شد، ولی در حال حاضر سیستم ثبت اختراع ایران مطابق با بسیاری از سیستم های ثبت اختراع بین المللی سیستم ارزیابی ماهوی است.

بر اساس اعلام اداره ثبت اختراعات و مالکیت صنعتی ایران فرآیند ثبت اختراع مطابق با چارت زیر می باشد.

در خصوص اختراع، اهمیت آن و جزئیات ثبت اختراع بزودی مطالبی در این سایت ارائه خواهد شد.

برند یا علامت تجاری (Trade Mark)

علامت تجاری یا خدماتی ، نشانه ای متمایز کننده است که محصولات یا خدمات مشخصی که بوسیله شخص حقیقی، شرکت یا گروهی از اشخاص/شرکت ها تولید یا فراهم شده را قابل شناسایی می کند و اجازه می دهد تا مشتریان این کالاها یا خدمات را از کالاها یا خدمات دیگر متمایز سازند.

از این رو علامت تجاری یا برند نشانی است با قابلیت تمیز و تشخیص محصولات و خدمات یک بنگاه با محصولات یا خدمات دیگر بنگاه ها. این نشان می تواند کلمه، حرف، عدد، عکس، شکل رسم یا ترکیب آنها باشد. توسعه روز افزون محصولات و خدمات در سطح دنیا سبب شده است که علایم و نشانه هایی که روزی بعنوان یک برند پذیرفته نبودند، مورد پذیرش قرار گیرند، از جمله علایم سه بعدی، اصوات و شعارهای تبلیغاتی و حتی نشان های قابل استشمام. این در حالی است که برخی از کشورها نظیر ایران صرفا علائم گرافیکی قابل روئیت را ثبت می نماید.

برند ها یا علائم ثبت شده را به دو طریق می توان شناسایی کرد، علامت های  R  یا TM  در کنار لوگو یا یک علامت به معنی ثبت شدن آن برند است و این یعنی نقض مالکیت آن شرکت می تواند هزینه هایی را برای شخص ناقض ایجاد کند.

اولین کارکرد یک برند متمایز ساختن کالا و خدمات یک بنگاه از بنگاه دیگر است، اما از آن زمان که محصولات یا خدمات یک بنگاه بتواند رقبای خود را از میدان به در کند و بر آنها توفق یابد، برند جایگاه دیگری می یابد، چراکه صاحب برند ابزار لازم برای رقابت را بدست آورده است. بعد از این مرحله مشتریان برای بدست آوردن کالاها و خدمات آن بنگاه هزینه بیشتری می کنند و این زمانی است که برند به جایگاه و کارکرد خودش در تجارت دست یافته است؛ اینجا است که حفظ حقوق صاحب برند برای ثبت کنندگان آن انحصارات و حمایت های خاص فراهم می کند، چراکه یک رقیب می تواند با ارائه کالا یا خدمات بی کیفیت خود با استفاده از برند مشابه به اعتبار و شهرت صاحب برند خسارات جبران ناپذیری وارد نماید.

اولین مرحله برای بهره مندی از چنین حقوقی احراز مالکیت برند می باشد، که از طریق ثبت آن امکان پذیر می گردد، حمایت از حق ثبت برند مانند دیگر مقوله های مالکیت صنعتی در حوزه ملی کشورها قرار می گیرد که به این معنی است، ثبت یک علامت در یک کشور به معنی تسری حمایت از آن علامت در دیگر کشور ها نیست به عنوان مثال با ارزش ترین برند صنایع غذایی دنیا کوکاکولا،‌ بیش از ۱۹۰۰ رکورد ثبت برند در پایگاه جهانی مالکیت فکری در بیش از ۱۵۰ کشور دنیا دارد و نشان اصلی کوکاکولا به زبان انگلیسی در سال ۱۳۰۵ شمسی پنجمین برند ثبت شده در اداره مالکیت صنعتی ایران می باشد.

همانطور که درخصوص اختراعات کنوانسیون ها و معاهدات متعددی برای یکپارچه سازی و توسعه حمایت های معنوی برای مخترعان وجود دارد، یک سیستم بین المللی برای ثبت برند یا علائم تجاری به نام ” سیستم مادرید” ایجاد شده است تا بتوان با سهولت بیشتری برند ها یا علائم تجاری را در سطح بین المللی (۹۲ کشور) مورد حمایت قرار داد. سیستم مادرید به کشورها حمایتی وسیع از نظر جغرافیایی اعطا می کند.

در خصوص بکارگیری و ثبت برند نکات بسیاری وجود دارد که در مقاله ای بصورت جداگانه مورد بررسی قرار خواهد گرفت؛ اما مهمترین نکته با توجه به رویکرد شرکت برای ارائه ملی یا بین المللی محصولات یا خدمات خود،‌ بررسی همه جانبه برند انتخاب شده در بازار کشورهای هدف می باشد. چراکه بکار گیری برخی اسامی در یک برند می تواند در برخی کشورها بسیار بازدارنده باشد. بعنوان مثال برند “افشار“‌ تولید کننده عرقیات گیاهی و گلاب به دلیل سابقه تاریخی حمله ایران به هندوستان توسط نادرشاه افشار نتوانست در بازار هندوستان توفیقی کسب کند و موارد بسیاری از چنین سوء انتخاب هایی در توفیق و شکست علائم تجاری یا برندها در ایفای نقش های خود در کشورهای متعدد وجود دارد.

ایجاد هویت برای یک برند بسیار فراتر از صرف ثبت یک برند در کشورهای مختلف می باشد، همانطور که در بالا اشاره شد، با ارزش ترین برند خودرو سازی دنیا، TOYOTA، برای حفظ اعتبار و ارزش برند خود بارها و بارها خودروهای خود با کوچک ترین نقیصه های ایمنی یا فنی را از سراسر دنیا جمع آوری نموده واین شرکت و بسیاری دیگر از صاحبان برند های برتر خودرو سازی برای حفظ آسایش مشتریان خود خدمات پس از فروش بسیار متمایزی ارائه می نمایند.

مدت حمایت برند یا علامت بر خلاف اختراعات و دیگر مصادیق مالکیت صنعتی که محدود می باشد، می تواند در دوره های ۵ تا ۱۰ ساله به مدت نامحدود تمدید گردد. سابقه یک برند تعیین کننده ارزش آن برند نمی باشد، بلکه رویکرد شرکت و قدرت توسعه و گردش مالی عوامل اصلی تعیین کننده اعتبار یک برند می باشند، برند کوکاکولا بیش از ۱۳۶ سال قدمت دارد در حالی که برند اپل کمتر ۴۰ سال قدمت دارد و کمتر از ۱۸ سال از موفقیت شرکت مکینتاش در عرضه محصولات انقلابی آن می گذرد و با این وجود تنها ارزش مالی این برند بیش از ۳ برابر برند کوکا کولا بوده وگردش نقدینگی آن بیش ۱۰ برابر کمپانی کوکاکولا و بیش از ۲۳۰ میلیارد دلار می باشد.

ادامه دارد . . .