در قسمت پیشین این مقاله به معرفی دو بخش مهم از مصادیق مالکیت صنعتی پرداختیم، اختراعات و برند ها یا نشان ها و علائم تجاری دو بخش بزرگ و با اهمیت مالکیت صنعتی می باشند. در این قسمت دیگر بخش های مالکیت صنعتی را معرفی می کنیم.

طرح های صنعتی

طرح های صنعتی یا پتنت طراحی (Design Patent) مصداق دیگری از مالکیت صنعتی می باشد. طرح صنعتی صرفا به مقوله زیبایی شناختی  و تزئینی یک طرح پرداخته و صرفا مربوط به شکل و ظاهر یک محصول می باشد. طرح های صنعتی قابلیت اعمال نسبت به طیف وسیعی از محصولات را دارا است، از محصولات صنعتی و ابزار فنی و پزشکی گرفته تا جواهرات و صنایع دستی، پوشاک و منسوجات و در عین حال در رابطه با بسته بندی محصولات نیز دارای اهمیت ویژه ای می باشد.

به بیان ساده،‌ طرح صنعتی از ویژگی های ظاهری یک طرح و نوآوری حمایت می کند نه از عملکرد و کارایی آن. یک طرح نوآورانه می تواند با مجموعه ای از مصادیق مالکیت صنعتی مورد حمایت قرار گیرد. بعنوان نمونه یک فرد مبتکر ابتدا می تواند ویژگی های فنی طرح خود را در قالب یک اختراع مورد حمایت قرار داده و سپس برای حفاظت از طراحی ای که برای حفظ ظاهر آن طرح انجام داده برای آن درخواست طرح صنعتی نماید و با تکیه بر عرضه محصول خود با یک برند شناخته شده بالاترین ارزش ممکن برای محصول خود را از بازار تقاضا کند.

در اشکال زیر نمونه هایی از طرح های صنعتی را مشاهده می کنید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بعنوان یک قاعده کلی طرح صنعتی ویژگی های زیر را در بردارد:

• ویژگی های سه بعدی مانند شکل یک محصول

• ویژگی های دو بعدی مانند تزئینات، خطوط و رنگ

• ترکیبی از دو مورد فوق

اهمیت ثبت طرح صنعتی

اهمیت یک طرح صنعتی وقتی مشخص می شود که یک طراحی ابداعی خاص منجر به افزایش فروش یا موفقیت یک محصول می  گردد و باعث می شود آن محصول بیشتر مورد توجه و اقبال مشتریان قرار گیرد و بلکه فراتر از آن عامل اصلی اقبال مشتریان به یک محصول خاص گردد. اینجا است که اهمیت حمایت از طرح های صنعتی برای حفظ منافع تولید کنندگان در مقابل رقبا به مسئله ای حیاتی تبدیل می شود. چراکه با حمایت از یک طرح صنعتی در ادراه مالکیت صنعتی  ملی یا منطقه ای می تواند برای مالک طرح حقوق انحصاری ایجاد کند که جلوی اشخاص ثالث برای نسخه برداری مجاز و تقلید از آن محصول را بگیرد.

در بسیاری از کشورها، حمایت از طرح های صنعتی مستلزم ثبت یک طرح صنعتی است و از این رو متقاضی می بایست ابتدا نسبت به ثبت اظهارنامه طرح صنعتی در ادراره مالکیت صنعتی آن کشور نماید. مدت حمایت از طرح های صنعتی در ایران ۱۵ سال است که شامل یک دوره ۵ ساله اولیه و تمدید دو دوره ۵ ساله می باشد. این مدت حمایت در اتحادیه اروپا ۲۵ سال و در آمریکا ۱۴ سال می باشد.

شرایط لازم برای ثبت یک طرح صنعتی

• جدید باشد که به زبان ساده طرحی جدید است که قبل از تاریخ تقاضا ثبت در دسترس عموم وجود نداشته باشد.

• اصیل باشد، این ویژگی به مستقل بودن طرح و کپی یا تقلیدی نبودن آن اشاره دارد.

• دارای شخصیت فردی باشد، به این معنی که تأثیر کلی که طرح بر کاربر می گذارد، متفاوت از تأثیر طرح های پیشین باشد.

مطابق با قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب سال ۱۳۸۶، طرح هایی قابل ثبت می باشند که جدید و اصیل باشند . اظهارنامه طرح صنعتی باید همراه با عکس و نقشه و سایر مشخصات گرافیکی باشد

حمایت از طرح های صنعتی نیز مانند تمام مقوله های مالکیت فکری بصورت ملی انجام می گیرد، اما در صورتی که فرد مایل باشد این حمایت را در کشورهای دیگر نیز بدست آورد ، سه راه در پیش رو دارد.

    الف: روش ملی که در این روش متقاضی به اداره مالکیت صنعتی کشورهای مورد نظرمراجعه و اظهارنامه طرح خود را ثبت می نماید، که بسیار پر هزینه و زمان بر است.

    ب: روش منطقه ای که با استفاده از این روش می توان طرح را در گروهی از کشورها که از طریق معاهده منطقه ای این امر را پذیرفته اند به ثبت رساند مانند اداره مالکیت صنعتی آفریقا، اداره طرح های صنعتی بنلوکس و غیره

    ج: روش جهانی . موافقت نامه لاهه در مورد سپردن طرح های صنعتی، شیوه ثبت یک طرح صنعتی برای کسب حمایت جهانی است. اما در این روش باید کشور متقاضی عضو این موافقت نامه باشد و تنها برای کشورهایی تقاضا کند که به این معاهده پیوسته اند. که این روش مکانیزمی آسان و نسبتا ارزان می باشد.

برای جستجوی طرح های صنعتی ثبت شده در ایران می توان به پایگاه اداره مالکیت صنعتی ایران مراجعه نمود و در بخش جستجو، در بانک طرح های صنعتی به جستجو پرداخت.

نشان مبدأ جغرافیایی

نشان مبداء جغرافیایی (Appellation of Origin) یا علامت جغرافیایی (Geographical Indication) همان گونه که از نام آن مشخص است، به نام مکان جغرافیایی اشاره دارد که محصول مورد نظر در آنجا به عمل آمده است. نشان مبداء جغرافیایی مشخص کننده کیفیتی مشخص برای یک محصول خاص است، چراکه به خریدار اطمینان می دهد محصول خریداری شده در مبدا مشخصی با تمام ویژگی های مورد تأیید آن مبدأ جغرافیایی تهیه شده است .

بعنوان نمونه برنج طارم شمال با برنجی که در دیگر نقاط ایران تولید شده از جهات بسیاری متفاوت می باشد، همینطور فرش دستباف تبریز با فرش دستبافی که در چین تولید شده از نظر طرح و نقشه  و بافت متفاوت می باشد.

نشان های جغرافیایی محدود به محصولات کشاورزی نیست و می تواند ویژگی های خاص محصولی که ناشی از عوامل انسانی، از قبیل مهارت های تولیدی منحصر به فرد و آداب و رسوم که می توانند محصولی ویژه را در یک منطقه جغرافیایی (شهر یا کشور) بوجود آورند را نیز شامل شود. مثلا سوئیس به عنوان یک کشور سازنده ساعت های دقیق و گران قیمت در دنیا شهرت دارد. چاقوی زنجان و سفال لاهیجان نمونه محصولات صنایع دستی است که از شهرت بالایی برخوردارند.

لزوم حمایت از نشان مبدا جغرافیایی

نشان جغرافیایی معیاری است که مصرف کنندگان از آن برای تشخیص مبدا و کیفیت کالاها استفاده می کنند. بسیاری از نشان های مبدا مشهور اگر به درستی مورد حمایت قرار نگیرند می توانند توسط سوء استفاده کنندگان و افراد متقلب مورد استفاده قرار گیرند و به شهرت واقعی محصولات آن مبدأ خسارت بزنند. این خسارت هم به تولید کنندگان آن مبدأ وارد می شود و هم به مصرف کنندگانی که بخاطر اعتماد به آن نشان مبدأ به تهیه محصول مورد نظر پرداخته اند.

تفاوت برند با نشان مبدأ جغرافیایی

کشورهای جهان به منظور حمایت و حفظ منافع تولیدکنندگانی که در یک منطقه محصولات اصیل و با ویژگی های منحصر بفرد تولید می کنند، تصمیم گرفتند تا از نشان مبدأ جغرافیایی تحت مقوله مالکیت فکری حمایت به عمل آورند. نشان مبدأ جغرافیایی بر روی یک محصول درج می شود تا مبدأ جغرافیایی تولید یک کالا را نشان دهد، در حالی که برند یا علامت تجاری، علامت متمایز کننده ای است که محصول یک شرکت را از شرکت دیگر متمایز می کند. بنابر این نشان مبدأ می تواند از سوی تمامی تولید کنندگان یک منطقه جغرافیایی خاص مورد استفاده قرار گیرد که البته مستلزم رعایت موازین و الگوهای کیفی مورد تأیید آن نشان مبدأ جغرافیایی می باشد.. مثلا تمامی شالی کاران منطقه طارم می توانند برنج خود را با نشان مبدأ برنج طارم به بازار عرضه کنند.

صاحب یک برند حق دارد مانع از استفاده علامت تجاری خود توسط دیگران شود، اما نشان مبدأ جغرافیایی به دیگران بیان می کند که این محصول در منطقه ای خاص تولید می شود و ویژگی های خاص دارد که نشأت گرفته از محل تولید آن می باشد و می تواند توسط تمام تولید کنندگانی که در آن منطقه جغرافیایی خاص محصولشان را تولید می کنند و از کیفیت مشابهی برخوردارند مورد استفاده قرار گیرد.

چارچوب های قانونی حمایت از نشان مبدأ جغرافیایی

نشان مبدأ جغرافیایی علاوه بر اینکه به وسیله قوانین ملی مورد حمایت قرار می گیرد می تواند به وسیله طیف وسیعی از مفاهیمی چون حقوق رقابت غیر منصفانه، حقوق حمایت از مصرف کننده، حقوق حمایت از علایم گواهی کننده یا قوانین نشانه های جغرافیایی یا نام های مبدأ حمایت شوند. اساسا اگر استفاده از نشان مبدأ جغرافیایی موجب گمراهی مصرف کننده در مورد منشأ تولید محصولی شود، گروه هایی که غیر مجاز هستند نمی توانند از نشانه های جغرافیایی استفاده کنند. این افراد را می توان از طریق محاکم تعقیب نموده ومجازات های قانونی قابل اعمال مانند پرداخت خسارت و مجازات های نقدی یا در مواردی جدی، حبس از دادگاه را برای آن ها درخواست نمود.

برای حمایت از نشان مبدأ جغرافیایی، معاهداتی توسط سازمان جهانی مالکیت فکری(WIPO) تدوین شده است، از جمله موافقت نامه لیسبون برای حمایت از نام های مبدأ و ثبت بین المللی آن ها و بعلاوه موارد ۲۲ تا ۲۴ موافقت نامه جهانی جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری، موافقت نامه تریپس (TRIPS)  در رابطه با حمایت بین المللی از نشان های مبدأ جغرافیایی در چارچوب سازمان تجارت جهانی نیز به این موضوع می پردازد.

مدل های مصرفی ( اختراعات کوچک)

اختراع کوچک یا مدل مصرفی، اختراعی است که از جنبه گام ابتکاری از سطح پایین تری برخوردار است. بعنوان نمونه یک درب باز کن خودکار نوشابه، یک مدل مصرفی حق انحصاری است که برای یک اختراع کوچک صادر می شود و اجازه می دهد که دارنده حق اختراع، دیگران را از استفاده تجاری آن بدون اجازه مخترع برای یک دوره زمانی محدود منع کند. تعریف این حق می تواند از کشوری تا کشور دیگر متفاوت باشد، البته لازمه آن وجود قانون مربوطه در کشور مذبور می باشد. با مراجعه به این لینک  می توانید اطلاعاتی راجع به کشورهایی که از مدل مصرفی یا اختراعات کوچک حمایت می کنند بدست آورید.

در حال حاضر بر اساس قانون ثبت اختراعات،‌ طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب سال ۱۳۸۶ در ایران، اختراعات کوچک یا مدل مصرفی مورد حمایت اداره ثبت اختراعات قرار نمی گیرد و بر اساس آخرین اصلاحیه این قانون که هم اکنون در حال تصویب در مجلس شورای اسلامی است، در صورت تصویب و اجرایی شدن آن بعدا مورد حمایت قرار خواهد گرفت. نام دیگر مدل مصرفی ، پتنت نوآوری (Innovation Patent) می باشد.

تفاوت اساسی مدل های مصرفی با اختراعات

الزامات دست یابی به مدل مصرفی آسان تر از دستیابی به گواهینامه حق اختراع است. در حالی که شرط جدید بودن همیشه باید وجود داشته باشد، ممکن است در مدل های مصرفی گام اختراعی یا غیر بدیهی (Non Obviousness) بودن از اهمیت کمتر برخوردار باشد یا اصلا وجود نداشته باشد. در عمل حمایت از مدل مصرفی یا اختراعات کوچک  برای حمایت از نوآوری مورد استفاده قرار می گیرد.

مدت حمایت برای مدل مصرفی، کوتاه تر از حق اختراع است و از کشوری به کشور دیگر متفاوت است، این مدت از ۷ تا ۱۰ سال متغیر است و تمدید نمی گردد.

بارز ترین مزیت مدل مصرفی سهولت ثبت آن ها است ، چراکه در خیلی از کشورها  که حمایت از یک مدل مصرفی در دسترس است، دفاتر ثبت اختراعات ، اظهارنامه ها را برای احراز ثابقه قبلی  ثبت شده بررسی نمی کنند و این مورد سرعت ثبت مدل مصرفی را به شدت افزایش می دهد. در برخی از کشورها نیز حمایت از مدل مصرفی یا اختراعات کوچک را صرفا می توان برای محصول احراز نمود نه فرآیند ها.

یک نکته بسیار مهم در مورد اختراعات کوچک قدرت تجاری این نوع نوآوری ها است، این مدل ها معمولا بسیار کاربردی تر از اختراعات می باشند به این معنی که تجاری سازی آنها ساده تر صورت می گیرد و در مقایسه با اختراعات که از سطح نوآوری بالاتر برخوردارند در بازار ها با مقاومت کمتری مواجه می شوند. هزینه پایین تجاری سازی، فرصت بهره مندی آحاد جامعه از این نوع نوآوری ها این مصداق مالکیت صنعتی را به یکی از موثر ترین بخش ها برای کسب درآمد تبدیل می کند.

ادامه دارد . . .