برداشت زرشک، دستی یا مکانیزه

برداشت زرشک از باغات قاین و روستاهای تابعه در استان خراسان جنوبی

برداشت زرشک این باغات از اواخر شهریور ماه در باغات کوهستانی تا اواخر آبان ماه در دشت های قاین ادامه می یابد.زرشک در کنار زعفران جزء محصولات اصلی کشاورزی شهرستان های قاین و حاجی آباد در استان خراسان جنوبی است، سطح زیر کشت باغات زرشک در این دو شهرستان بیش از ۱۲۰۰۰ هکتار می باشد.

در این مقاله سعی داریم تا روش های مرسوم برداشت زرشک را معرفی و مزایا و معایب آنها را بیان کنیم. همچنین با معرفی دستگاه برداشت زرشک که توسط شرکت تعاونی ایساپارس طراحی، ساخته و بهینه شده است، یک روش جدید برای برداشت زرشک را معرفی می کنیم. شرکت تعاونی ایساپارس در شهرستان قاین در سه سال گذشته تمرکز خود را بر توسعه این دستگاه برای برداشت زرشک متمرکز نموده است.

بیش از ۹۰ درصد باغات زرشک ایران ، در استان خراسان جنوبی قرار دارد، اما هم اکنون در بیش از ۱۹ استان ایران زرشک کاری صورت گرفته است. تحمل بالای درختچه زرشک نسبت به کم آبی و تولید مقرون به صرفه در آب های شور و خاکهای شنی و همچنین افزایش قیمت و افزایش تقاضای این محصول در سال های اخیر دلیل توجه کشاورزان از سایر استان های ایران بر این محصول بوده است.

 

روش های برداشت زرشک

1. شاخه بری

2. چوب زنی

3. خوشه چینی

شاخه بری:

در سال های اخیر باتوجه به افزایش تقاضا برای نوعی زرشک خشک شده ، تعداد زیادی از باغداران زرشک، محصول خود را با برش شاخه های بارده زرشک انجام می دهند. با این ترتیب بسیاری از باغداران درختان خود را به شکلی اصلاح می کنند که سال بعد هیچ محصولی از درخت برداشت نخواهد شد. شاخه های بریده شده را معمولا در بارگاه هایی روی داربست می چینند، این بارگاه ها برای ۵ تا ۶ ماه از طریق پنچره ها یا فن های برقی هوادهی می شوند تا زرشک ها بر روی شاخه درخت خشک گردد.

زرشکی که روی شاخه خشک می شود، به دلیل شکل باد کرده و حجیم شده آن بازار پسندی بیشتری دارد و در بازار به قیمت بالاتری خرید و فروش می شود. این نوع زرشک را اصطلاحا زرشک پفکی می گویند. این زرشک حجیم تر و سبک تر از رزشک هایی است که به روش های دیگر خشک می شود. این جذابیت بصری توجه مشتری نهایی و در ابتدای چرخه توجه کشاورز را جلب می نماید. بزرگترین عیب این روش ، سال آوری برای درخت های زرشک می باشد. همچنین هرس بی ملاحظه درخت های مسن زرشک در مناطقی که آب و خاک شور وجود دارد، سبب متوقف شدن رشد درخت و بعد از چند سال خشک شدن برخی درخت های می گردد.

 

 

چوب زنی:

این روش یکی از قدیمی ترین روش های برداشت می باشد، در حال حاضر نیز در روستاهای افین و زهان و دیگر روستاهای  شهرستان حاجی آباد بخش عمده زرشک ها با چوب زنی برداشت می شود. در این روش کارگر برداشت با استفاده از یک یا ترکه سبک با زدن ضربه های شدید بر شاخه های بارده زرشک سبب ریزش زرشک ها می شود. در این روش ابتدا روی زمین و زیر درخت ها را با فرش هایی پارچه ای یا پلاستیکی می پوشانند. شدت ضربات باید زیاد باشد، این ضربات باعث شکستن بسیاری از شاخه های زرشک می گردد و همچنین درصد بالایی از زرشک ها پاره می شوند.

زرشک های برداشت شده را برای خشک شدن بر روی زمین هایی که از قبل به این منظور آماده کرده اند می ریزند، برای این منظور سطح زمین را کاه گل می کنند. سطح خاکی باعث زودتر خشک شدن زرشک می گردد. در این روش زرشک در کمتر از یک ماه خشک می شود و بارها و بارها زیر و رو می گردد تا یکنواخت خشک شود. بعد از جمع آوری زرشک را در چند مرحله فرآوری می کنند و برای عرضه به بازار آماده می کنند. زرشکی که با این روش خشک می گردد به زرشک خرمنی معروف است. مقبولیت این نوع زرشک نزد بازاریان کمتر از زرشک پفکی است. این نوع زرشک کم حجم تر و چروکیده تر است و بخش عمده زرشک موجود در بازار از این نوع زرشک می باشد. قیمت این نوع زرشک نیز ۲۰ تا ۳۰ درصد کمتر از زرشک پفکی می باشد.

 

 

خوشه چینی:

این روش بیشتر برای برداشت زرشک از درخت های جوان مورد استفاده قرار می گیرد، در این روش گارگران خوشه های زرشک را از روی شاخه های بارده می چینند. این روش بسیار کند و طاقت فرسا می باشد. یک کارگر حرفه ای در بهترین عملکرد خود می تواند در یک شیفت کار ۸ ساعته روزانه ، تا ۳۰ کیلو گرم زرشک خوشه چین برداشت کند. از این رو این روش را صرفا برای درخت های کوچک که شاخه بری باعث آسیب درخت می گردد، انجام می دهند. این روش کمترین آسیب را به درخت زرشک وارد می کند، اما برخی دانه های زرشک ممکن است در حین چیدن پاره شوند.

هد برداشت زرشک یا دستگاه زرشک چین

هد برداشت یک افزونه الحاقی برای برداشت زرشک و دیگر میوه های مانند زیتون و عناب و پسته می باشد. این افزونه بعد از سالها تحقیق و نمونه سازی توسط محسن سلیمی فرد مدیر شرکت تعاونی ایساپارس، آماده بهره برداری شده است. عملکرد این دستگاه به گونه ای است که صرفا میوه زرشک را برداشت می کند و بسیاری از خوشه های زرشک بر روی درخت می مانند.

 

 

مزایای استفاده از این دستگاه برداشت زرشک برای باغدار به شرح ذیل می باشد

 

سرعت بالای برداشت زرشک

یک کارگر آزموده با این دستگاه می تواند در هر ساعت بیش از ۸۰ کیلو زرشک دانه شده برداشت کند، بنابر این در یک شیفت روزانه کارگر می تواند بیش از ۵۰۰ کیلو زرشک برداشت نماید و این به معنی کاهش هزینه کارگری برداشت زرشک می با شد، بعلاوه به دلیل مواجهه زمان برداشت زرشک با باران های پاییزه و همزمانی با برداشت زعفران در منطقه، سرعت برداشت اهمیت بسیاری برای باغدار دارد. چراکه بعد از باران و وقوع یخبندان ارزش اقتصادی زرشک بسیار افت می کند و کشاورز برای فروش آن با مشکل مواجه می شود.

کاهش آسیب وارده به درخت

در اثر برداشت مکانیزه زرشک با کمک دستگاه زرشک چین هیچ آسیبی به جوانه های بارده روی شاخه ها وارد نمی شود و تعداد شاخه های شکسته بسیار اندگ است. کشاورز می تواند بعد از برداشت کامل نسبت به هرس فرم دهی و جوان سازی درخت اقدام نماید. از طرفی نیز چون بعد از برداشت با دستگاه ، می بایست هرس در یک نوبت دیگر صورت گیرد که بسیاری از کشاورزان از این امر اجتناب می کنند.

برداشت زرشک سالم تر

برداشت زرشک با استفاده از هد برداشت همچنین سالم ترین نوع محصول را برداشت می کند.بسیاری از زرشک هایی که با این روش برداشت شده اند،دم ندارند و کاملا سالم برداشت می شوند. این مسئله از دو نظر مورد اهمیت می باشد. زرشک برداشت شده با این دستگاه را می توان در خشک کن های صنعتی با بهداشت بالا و با سرعت مناسب خشک نمود. همچنین این نوع زرشک به دلیل اینکه دم ندارد، در خرمن سریع تر و سالم تر خشک می شود. چراکه زرشک هایی که با روش چوب زنی برداشت می کنند دارای پارگی های زیادی است.  سوما اگر زرشک برداشت شده با این روش را یک مرحله باد گیری کنیم، زرشک خالصی بدست می آید که برای آب گیری و فرآوری صنعتی بسیار مناسب می باشد.

شرکت یاقوت سرخ همکار شرکت ایساپارس، اولین و بزرگترین خشک کن صنعتی و هوشمند زرشک را نیز ساخته و آماده عرضه آن برای زرشک کاران عزیز می باشد، برای اطلاعات بیشتر در این مورد می توانید به مقاله خشک کن زرشک در همین سایت مراجعه کنید.

 

نقطه منفی در خصوص محصول برداشت شده با هد برداشت زرشک، آسیب پذیری آن می باشد. بخش عمده زرشک ها دم ندارند، از این رو باید به درستی از مزرعه به محل فرآوری منتقل شوند. با توسعه فرآوری صنعتی زرشک و ایجاد واحد های خشک کن مناسب می توان امید داشت که هد برداشت زرشک مورد توجه کشاورزان قرار گیرد. کمبود نیروی کارگری در فصل برداشت و سختی برداشت زرشک می تواند به این رخداد کمک نماید.

نتیجه گیری:

اینجانب محسن سلیمی فرد، از سال ۱۳۸۷ برای ساخت و بهینه سازی این دستگاه با این کیفیت عملکرد تلاش کرده ام و برای آن هزینه های مادی و معنوی زیادی پرداخته ام. تجربه ۲۰ ساله بنده به عنوان یک کشاورز، تحصیل کرده، نوآور و در نهایت یک ایرانی  حاکی از این است که تغییرات همیشه دشوار بوده است. برای نهادینه شدن استفاده از تکنولوژی در کشاورزی ایران باید هزینه های بسیاری داد. از جمله زمانی که باید سپری شود تا یک تکنولوژی جایگاه خود را ایجاد کند، بخصوص اگر این تکنولوژی بومی و ساخت ایران باشد. همیشه یک تصور در شهرهای کوچک ایران وجود دارد که می گویند ما خود بد هستیم یعنی اگر یک تغییر یا نوآوری از سمت یه شخص غیر بومی ایجاد شود ، بسیار راحت تر پذیرفته می شود.

با همه تلاشی که سال های متمادی برای ایجاد این فناوری انجام داده ام، اطمینان دارم به تنهایی نمی توانم برای پذیرش آن نزد کشاورزان موفق شوم، ایجاد زیرساخت مناسب برای فرآوری محصول برداشت شده، رفع مشکل حمل و نقل و جابحایی محصول تا محل فرآوری و بیش از هر چیز افزایش تقاضای بازار برای محصولات مبتنی بر آب زرشک لازمه توسعه کاربرد این محصول می باشد. در حال حاضر بیشتر محصول زرشک خشک موجود در بازار ایران دارای انواع آلودگی های میکروبی و شیمیایی است که ناشی از فرآوری غیر بهداشتی زرشک برداشت شده می باشد.

امید است در سال های بعد، با توسعه کشت زرشک و افزایش تقاضای بازار برای محصولات مبتنی بر زرشک تازه، شاهد بکار گیری و افزایش تولید این دستگاه و این دست دستگاه ها باشیم.

برای کسب اطلاعات بیشتر درخصوص هد برداشت زرشک می توانید با محسن سلیمی فرد تماس بگیرید.